De centrumgemeenten voor de maatschappelijke opvang en beschermd wonen worden mogelijk op termijn afgeschaft. Vanuit onverdachte hoek komen er nu adviezen die een alternatief bieden ‘taakdifferentiatie’! Een ander woord voor wat centrumgemeenten al deden, maar dan wettelijk geborgd.
De Wmo 2015 kent formeel gezien geen onderscheid tussen centrumgemeenten en regiogemeenten. Alle gemeenten zijn verantwoordelijk voor opvang en beschermd wonen. De constructie van centrumgemeenten werd door het Rijk een lange tijd gedoogd, maar zal de komende jaren stapsgewijs worden afgebouwd. De motivatie is de cliënten zoveel mogelijk in gewone wijken, in de eigen omgeving te ondersteunen.
Het is bijzonder dat waar de overheid aan de ene kant door-decentraliseert, bestuurskundigen aan de andere kant adviseren dat het niet zo handig is om elke gemeente voor alle taken verantwoordelijk te maken. Dit maak ik op uit het rapport ‘Beginselen versus praktijken, Toetsing van decentralisatieprocessen (2020).[1] De aanleiding is het eindrapport van de Staatscommissie parlementair stelsel (commissie-Remkes). Deze concludeerde eind 2018 dat de recente decentralisatieoperaties hebben geleid tot onduidelijkheid bij parlement en burgers over de verdeling van taken en verantwoordelijkheden tussen de nationale overheid en de decentrale overheden. Het kabinet beloofde bestaande wetgeving door te lichten om tot verbetering van de interbestuurlijke verhoudingen te komen.
Het genoemd rapport uit 2020 werkt deze toezegging uit en vraagt onder andere aandacht voor een onderliggend probleem in het lokaal bestuur. De onderzoekers stellen vast dat er grote verschillen zijn tussen gemeenten. Die verschillen zijn van invloed op de wensen en mogelijkheden om taken van Rijk of provincies over te nemen. Eén van die relevante verschillen is gemeentegrootte. 'Grote gemeenten hebben meer mogelijkheden en soms meer ambitie om taken zelf uit te voeren dan kleine(re) gemeenten, die vaker tevreden zijn met het feit dat de provincie, het Rijk of soms een centrumgemeente voor hun ‘de kastanjes uit het vuur’ haalt,’ aldus de onderzoekers.
De onderzoekers signalen verder dat het niet in de aard van de gemeenten zelf ligt om voor de diverse categorieën gemeenten verschillende afspraken met het Rijk te maken. Ze adviseren daarom de minister van BZK om, als stelselverantwoordelijke voor het hele openbaar bestuur, de consequenties van voorgenomen decentralisaties nog eens goed onder de loep te nemen en plannen eventueel aan te passen. Ze vragen daarbij extra aandacht voor de de verschillende categorieën decentrale overheden (zoals kleinere gemeenten). Ze bevelen aan om
'de voornemens en ook met de koepels gemaakte afspraken te toetsen, en dan bijvoorbeeld te kiezen voor taakdifferentiatie.’
Taakdifferentiatie? Prof. dr. J.Th.J. van den Berg schreef hier in 2019 een boeiend essay[2] over en pleitte voor meer toepassing van taakdifferentiatie. Hij stelde: ‘Ingewikkelde uitvoerende taken op sociaal en fysiek terrein zouden feitelijk onder het gezag dienen te komen van grote, centrale gemeenten. Die zouden deze mede dienen uit te oefenen ten behoeve van omliggende kleinere gemeenten, waarmee daartoe overeenkomsten worden gesloten.’
Hij noemde als voorbeeld de centrumgemeenten maatschappelijke opvang. De gemeentewet staat taakdifferentiatie toe. Prof. dr. van den Berg heeft bovendien als oud-voorzitter van de directieraad van de VNG en oud-lid van de Eerste Kamer meer dan recht van spreken.
Een VNG Expertiseteam MO-BW-BG heeft al een advies geschreven over de toekomst van de maatschappelijke opvang en beschermd wonen vanuit het perspectief van de door-decentralisatie. [3]. De twee rapporten bieden volgens mij een goede aanleiding om toch nog eens goed na te denken of deze door-decentralisatie met alle herverdelingsperikelen die daarbij horen, wel zo’n slimme zet is. Het is een klein kunstje om de centrumgemeenten een wettelijke basis te geven als dat het struikelblok is. De (toenmalige) Raad voor de financiële verhoudingen stelde ooit objectieve criteria op waar een gemeente aan moest voldoen om zich centrumgemeente te mogen noemen. Als er een politieke wil is, vinden de knappe rekenmeesters van het Rijk wel een fraaie technische oplossing. En tot slot, het is geen schande of vreemd om in bestuurlijk land terug te keren op je schreden doordat de inzichten zich wijzigen. De kranten staan er jaarlijks vol van!
[1]Beginselen versus praktijken. Toetsing van decentralisatieprocessen, met aanbevelingen voor versterking. Stichting Decentraal Bestuur. Peters, Castenmiller, Boogers, van Dam. September 2020; blz. 71 en72. [2] Taakdifferentiatie, een alternatief voor herindeling en gemeenschappelijke regeling. Prof. dr. J.Th.J. van den Berg. VNG februari 2019. [3] bijlage_1_-_advies_expertiseteam_mobwbg.pdf (vng.nl)